Ölüm korkunç olduğu halde, insanların ölümden habersiz gibi yaşamaları, ölümü az düşündüklerindendir. Hatta dünya zevkleri ile meşgul olan kalb ile düşününce etkisi az olur veya hiç olmaz. Korkunç olan ölümün kolay geçmesi için, ölümü hatırdan hiç çıkarmamak gerekir. Bunun için de, kendi arkadaşlarından kendinden önce ölüp, çoluk çocuklarını, mallarını, dostlarını bırakarak toprak altına girenleri düşünmelidir. Makam sahibi olanların etki ve yetkilerinin kalmadığı, toprağın onları nasıl çürüttüğü, düşünülmelidir. Hayatta iken neler yapıyor, nasıl konuşuyorlardı. Yapılacak birçok işi vardı. Ölümü unutup yaşıyorlardı. Kimi malı ile kimi makamı ile, kimi gençliği ile gururlanıyordu. Ölüm bunları ansızın yakaladı. Şimdi hepsi unutulup gitti, hayal oldu.
İşte bir kimse de, bunları düşünüp mezarlarını ziyaret ederek kendisinin de aynı akıbete uğrayacağını bilirse, kalbi yumuşayabilir, dünyanın faydasız şeylerine dört elle sarılmaktan vazgeçebilir.
Kısa emelli olmak
Uzun emelli olmaktan sakınmalıdır. Peygamber efendimiz buyuruyor ki:
(Sabahleyin akşama, akşam ise sabaha çıkacağını düşünme!)
(Uzun emelli olmanızdan korkuyorum. Uzun emel, dünya sevgisinden ileri gelir.)
(Ulaşamayacağınız uzun emeller peşinde koşmaktan Allahtan korkun!)
(İnsan 99 ümit peşindedir. Umduklarını kaçırırsa ihtiyarlar.)
(Kişi yaşlandıkça uzun emeli ve mal sevgisi gençleşir.)
(Cenneti isteyen, uzun emelli olmasın, dünya işleri ile uğraşması, ona ölümü unutturmasın.)
Peygamber efendimiz, üç tane çubuk aldı. Birini önüne, birini de yanına dikti. Diğerini de uzaklara attı. Sonra, (Bu çubuk insan, yanındaki de eceli, uzaktaki ise emelidir. İnsan emellerinin peşinde koşar; fakat eceli onu yakalar, emeline ulaşamaz.) buyurdu.
Azrail aleyhisselamla kardeş gibi görüşen Yakub aleyhisselam dedi ki:
- Senden bir ricada bulunacağım. Ecelim yaklaşınca bana haber ver!
- Sana birkaç haberci gelir.
Bir müddet sonra Hz. Azrail yine gelir. Hz.Yakub sorar:
- Ziyaretime mi geldin?
- Canını almaya geldim.
- Hani bana birkaç haberci gelecekti?
- Sana haberci gelmedi mi? Saçların ağarmadı mı? Vücudun zayıflamadı mı? Dimdik duran belin bükülmedi mi?
Hikmetli sözler
Hikmet ehli zatlar buyuruyor ki: İnsan öleceği zamanı bilseydi, aklı başından giderdi. İyi ki ölüm vakti gizlendi. Eğer gaflet olmasaydı, hiç kimse bir işine bakmazdı. Gaflet ve uzun emel, kötü olduğu kadar aynı zamanda iki büyük nimettir. Eğer bu ikisi olmasaydı, müslüman sokakta yürüyemez hale gelirdi.
İnsan genelde ahmak olarak yaratılmıştır. Eğer her şeyi inceden inceye düşünebilseydi, hiç kimse geçimi için çalışmazdı. Dünya, mamurluğunu, ahmakların gafletine borçludur.
Ne gariptir ki, ölüm senin peşinde, sen ise dünyalık peşindesin.
Zahitlik, kaba kumaş giymek değil, uzun emeli bırakmaktır.
Gömleği kirli bir zata, (niçin yıkamıyorsun) dediklerinde, (Daha önemli işim var) demiş.
Ölüm boyna asılı, dünya ise sırtınıza yüklenmiştir. İnsan, kılıç, boynuna vurulacak gibi ölüme hazır olmalıdır.
Hergün ölüme yaklaşmaktasın. Ecelin geldi denilmeden ölüme öyle hazırlıklı ol ki, Azrail aleyhisselam gelince, (Az izin ver de, bende hakkı olanlarla helallaşayım, oğluma telefon edeyim, şu işimi şöyle yapsın, kiminde borcum var, kiminde alacağım var. Bu işlerimi bir halledeyim) demek ihtiyacını hissetmemek gerekir. Vasiyeti her zaman hazır bulundurmalıdır.

Bid’at konusu, müslümanlığı yaşayanları yakından ilgilendiren bir kelimedir. Bir kısım müslümanların sünnet diye işlediği işlere, bazı müslümanlar bid’at diyor. Kiminin bid’at diyerek sakındığı şeylere bazıları da sünnet diyor. Adam sünnet diye iki karış sakal uzatıyor. Kimi de sünnet diye yüzünde yarım parmak kadar kıl bırakıyor. Bunların hangisi sünnet veya bid’at? Bid’ati sünnet diye işlemek haramdır. Müezzinin farza başlarken okuduğu üç ihlas sünnet mi bid’at mi? Müezzinin tesbihlere komut etmesi nedir? Namazlardan sonra Ayet-el kürsi yerine selaten tüncina okumak bid’at midir? TVdeki imama uyup namaz kılmak, teybe ezan okuyup bunu her vakitte ezan olarak dinlemek ve ilahileri, mevlidleri herhangi bir çalgı aleti ile çalmak bid’at midir? Anneler babalar günü tertip etmek yaş günü tertip etmek bid’at midir? Evliya kabirlerine gidip onlardan yardım istemek bid’at midir? Ölünün yedinci, kırkıncı, elliikinci gecelerini yapmak bid’at midir? Ağaçlara bez bağlamak, nazar boncuğu takmak bid’at midir?..
Sünnet olduğu halde bid’at olarak bilinen veya bid’at olduğu halde sünnet gibi işlenen çok şeyler vardır. Hepsini saymaya lüzum yoktur. Genel kaide bilinirse, hepsinin cevabını kendimiz verebiliriz.
Bid’at nedir?
Bid’at, sonradan çıkarılan şey demektir. Bunlar ya âdette olur veya ibâdette olur.
Âdette bid’at, sevab beklenilmeden, dünya menfaati için yapılan şeylerdir. Âdette bid’at, bir ibâdeti bozmazsa veya dinin yasak ettiği birşey değilse günah olmaz. Âdette olan bid’at, ceket, pardösü giymek, çay ve kahve içmek gibi dinin yasak etmediği bir şey ise, günah değildir. Peygamber efendimiz, papaz ayakkabısı ve kolları dar Rum cübbesi de giymiştir. Fen bilgileri ve fen aletleri, fen işleri dinde bid’at değildir. Bunları faydalı yerlerde kullanmak günah değildir. Fenni buluşlara sahip çıkmak, dinimizin emridir. Çünkü (İlim Çin’de de olsa alın! Fen ve sanat, müminin kaybettiği malıdır. Nerede bulursa alsın) hadis-i şerifleri, kâfirlere uymayı değil, fenni onlarda bile olsa, arayıp bulmayı emretmektedir.
İbadette Bid’at, Peygamber efendimizin ve dört halife zamanında bulunmayıp da, dinimizde, sonradan meydana çıkarılan, uydurulan inanışlara, sözlere, işlere, şekillere ve adetlere denir. İbadetlere bid’at karıştırmak büyük günahtır. Hadis-i şerifte, (Her bid’at sapıklıktır ve sapıklık yapan da Cehennemdedir.) buyuruldu. İbadete bid’at karıştırmak, Allahü teâlânın bildirdiği dinde noksanlık bulmak, koyduğu hükümleri beğenmemek, dini değiştirmek olur. Kâfirlerin ibâdet olarak yaptıkları şeyleri müslümanların yapması caiz olmaz. Mesela papazlar, ibâdet için zünnar kuşanır, haç takar. Müslümanların, böyle yapması küfür olur.
Bizden olmayanlar
Peygamber efendimizin, (İbadetleri bizim gibi yapmayanlar, bizden değildir.) sözünü düşünerek, ibadetlere ilâve ve çıkarma yaparak dini değiştirmekten çok sakınmalıdır! Dini kuran biz değiliz ki, değiştirme yetkisi bizde olsun! İtikad ve ameldeki bid’atten de çok sakınmalı. Hayhuy edenleri veya (Kur’anla amel etmiyorsunuz, ben de bu Kur’anı yere atıyorum) diyerek Mushafı şerifi halkın üzerine atan, sonra para toplamak için ağlayan kimseleri görüp de, bu bid’at sahiplerini iyi müslüman sanmamalıdır. Çünkü Peygamber efendimiz, (Bid’at işleyene şeytan çok ibâdet yaptırır. Onu çok ağlatır.) buyurmaktadır.
Şimdi bir şeyin bid’at olup olmadığını bilmek için genel bir kaide verelim: Sünnet olmayan bir şeyi sünnet diye işlemek bid’attır. Mesela Aşure günü sünnet sanarak aşure pişinmek bid’attır. Sünnet olmadığını bilerek, o gün bir tatlı yapmak niyetiyle aşure pişirmek bid’at olmaz, sevap olur. Sakalın sünnet ölçüsü dudaktan itibaren bir tutamdır. Sünnet diye bunu kısa yapmak bid’at olur. Çünkü sünneti değiştirmek haramdır. Bu kaide öğrenilince, öteki bid’atleri de bilmek çok kolay olur

Kur’an-ı kerimde Allahü teâlânın, asilerden intikam alacağı bildiriliyor. Onun için hiçbir günahı küçük görmemeli. Çünkü Allahü teâlâ, intikam alıcıdır. İstediğini yapmakta hiç kimseden çekinmez. Gazabını günahlar içinde gizlemiştir. Küçük sanılan bir günah, intikamına, gazabına sebep olabilir. Yüzbin yıl ibadet eden bir kulunu, bir günah için, sonsuz olarak reddedebilir ve hiçbir şeyden çekinmez. Bunu Kur’an-ı kerim bildiriyor ve ikiyüzbin yıl itaat eden şeytanın, kibredip, secde etmediği için, ebedî mel’un olduğunu haber veriyor. Hz. Âdemin oğlunu, bir adam öldürdüğü için, ebedî tard eyledi.
Hz. Musa zamanında, Belam bin Baura isimli bir zat, ism-i a’zamı biliyordu. Her duâsı kabul olurdu. İlmi o derecede idi ki, sözlerini yazmak için, ikibin kişi yanında bulunurdu. Bu Belam, Allahü teâlânın bir haramına, meylettiği için, imansız gitti. (Onun gibiler köpek gibidir) diye dillerde kaldı.
Karun, Hz. Musanın akrabası idi. Hz. Musa buna duâ etti, kimya ilmi öğretti. O kadar zengin olmuştu ki, yalnız hazinelerinin anahtarlarını kırk katır taşırdı. Zekat vermediği için, bütün malı ile birlikte, yer altına sokuldu.
Salebe, sahabe arasında çok ibadet ederdi. Bir kere sözünde durmadığı için, sahabîlik şerefine kavuşamadı, imansız gitti.
Allahü teâlâ bunlar gibi daha nice kimselerden, bir günah sebebi ile, böyle intikam almıştır. O halde, her mümin günah işlemekten çok korkmalıdır. Ufak bir günah işleyince tövbe, istigfar etmelidir.
Yağmurların yağması, yıldırımların zarar vermesi, depremler, her ne kadar tabiat kanunu denilen olaylar içinde cereyan ediyorsa da, bunların asıl yaratıcısı Allahü teâlâdır. Çünkü imanın altı şartından biri de hayır ve şerrin Allahtan geldiğine inanmaktır. Şair ne demiş:
Cümle eşya Hâlıkındır, kul eliyle işlenir.
Emr-i Barî olmayınca, sanma bir çöp deprenir!
Trafik kazası olsa, birisi birini öldürse, bunları yaratan yine Allahü teâlâdır. O kişinin veya o kişilerin ölümüne o şeyleri sebep kılmıştır. Şair diyor ki:
Hak intikamını yine kul eli ile alır.
Ledün ilmini bilmeyen bunu kul yaptı sanır.
Konya Ereğlisi’nden Necdet Paksoy anlatıyor:
1947 yılı idi. İlçemize bağlı İvriz köyünde çayın etrafındaki piknik alanında içki içilir, kadınlarla çeşitli günahlar işlenirdi. Yine böyle âlemler yapılırken İvriz çayı kabarıyor, ahlaksızlık yapanların hepsini alıp götürüyor, orada taş üstünde taş, baş üstünde baş bırakmıyor. Sular bizim ilçeye kadar gelmişti. İvriz seli darbımesel haline gelmiş, (Günah işlemeyin İvriz seli gelir hepinizi götürür) denmeye başlanmıştır.
Terme ilçesinin Kocaman köyünde, biri çıkıyor, (Bu köyün Allahı benim. Kimse bana bir şey yapamaz) diyor. Yukarı köylerden gelen sel, Kocaman köyünün içinden geçer. Bu adam, sel içindeki bir ağaç kütüğünü almak ister, o kütüğü kenara çekmek isterken daha büyük bir sel gelir, (Kimse bana bir şey yapamaz) diyen adamı boğar.
Bir gazetede, ateist bir yazar, deprem dolayısıyle inanmadığı halde, Allaha dil uzatıyor. Maksadı müslümanları tahrik etmektir. Birçok okuyucu faks çekti. Bir yazı yaz dedi. Lüzum yok, Allah kendine dil uzatanları cezalandırmaktan aciz değil) dedim. Bütün dinsizler, ahirette büyük azaba duçar olacaklardır.

Bir kimsenin, yakınları, komşuları kötülük işliyorsa, bunu önlemek mümkün iken önlememek mi gerekir? Böyle kimselere güzellikle anlatmaya çalışmalıdır. Güzellikle anlatmayan kimsenin, emr-i maruf ve nehy-i münker yapması, yani iyiliği tavsiye etmesi ve kötülükten uzaklaştırmaya çalışması doğru olmaz.
Emr-i maruf ve nehy-i münker, farz-ı kifayedir. Maruf, dinimizin emrettiği hususlardır. Münker ise, dinimizin yasakladığı, yani Allahü teâlânın razı olmadığı işlerdir.

İyiliği tavsiye
Emr-i maruf çok mühimdir. Emr-i maruf yapılmazsa, ilim yok olur. Cehalet ve sapıklık yayılır. Fitne her tarafı kaplar. Emr-i maruf, herkese değil, gücü yetene farzdır. Her gücü yetene de farz değildir. Bir yerde, bu işi yapanlar varsa, diğerlerine farz olmaz. Çünkü Kur’an-ı kerimde buyuruluyor ki:
(İçinizde, hayra çağıran, marufu emreden ve münkeri nehyeden bir topluluk bulunsun. İşte bunlar, kurtuluşa erenlerdir.) [A.İmran 104]
Gücü yeten müslümanlar, hakkı, doğruyu söylemezse, yani emr-i maruf ve nehy-i münker yapılmazsa, o ülkenin başına büyük belâların geleceğini dinimiz haber vermektedir.
(Allahü teâlâ, bir meleğe, bir beldenin altını üstüne getirmesini emreder. O melek, bu kasabada hiç günah işlemeyen bir zatın da olduğunu, o zatı kurtarıp kurtarmayacağını suâl edince, Cenab-ı Hak, “Bütün şehir halkı ile onu da alt üst et! Çünkü o zat, günah işleyenlere yüzünü ekşitmemiştir” buyurdu.)
(İçinde peygamberler gibi ibâdet eden seksen bin kişi bulunan bir ülke azaba maruz kalmıştır. Çünkü onlar, Allah için buğzetmedi, emr-i maruf ve nehy-i münkerde bulunmadı.)
Peygamber efendimize, (İçinde iyilerin de bulunduğu bir ülke helak olur mu?) diye soruldu. Cevabında, (Evet helak olur. Çünkü günah işlendiğinde, iyiler sükut edince, hepsi helak olur.) buyurdu.

Emr-i mar
Emr-i maruf sevaptır
uf yapmanın sevabı çoktur. Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:
(Allahü teâlânın yeryüzünde şehidlerden üstün mücahidleri vardır. Bunlar, emr-i bil maruf ve nehy-i anil münker yapanlardır.)
(Bütün ibâdetlere verilen sevap, Allah yolunda savaşa verilen sevaba göre, deniz yanında bir damla su gibidir. Savaşın sevabı da, emr-i maruf ve nehy-i münker sevabı yanında denize göre, bir damla su gibidir.)
(Emr-i maruf ve nehyi münker yaparken öldürülen kimse şehiddir.)
(İmkânı var iken, emr-i maruf ve nehy-i münker yapmayan bizden değildir.)
(Emr-i maruf ve nehy-i münker yapılmaması kıyamet alâmetidir.)
Abdulgani Nablüsi hazretleri buyuruyor ki:
(Söz ve yazı ile emr-i maruf âlimlerin vazifesidir. Kalb ile, duâ ederek, günah işleyene mani olmaya çalışmak da her müminin vazifesidir. El ile müdahale ise devletin vazifesidir.) [Hadika]
Faydası olmayacağı ve zarar geleceği bilindiği halde, her günah işleyene emr-i maruf yapmaya kalkmak doğru değildir. Hadis-i şerifte buyuruldu ki:
(Allahü teâlâ, kıyamet günü, bir kuluna, günah işleyeni gördüğü zaman niçin engel olmadığını soracak, o kimse de, “Onun zararından, düşmanlığından korktum, senin af ve mağfiretine güvendim” diyecek ve mazur görülecektir.)

Sır, gizli kalması ve herkese söylenmemesi gereken şeydir. Başkaları duyunca, ya mahçup oluruz veya o işi başaramayız. Bu bakımdan sır saklamak, başarının önemli sebeplerinden biridir. Sır sayılabilecek işler gizli tutulmalıdır.
Birçok devlet adamı, başarılarının en mühim sebebinin sır saklamak olduğunu bildirmişlerdir.
Padişahlar daima öyle bir yol tutmuşlar ve öyle hayat sürmüşlerdir ki, sırlarını hiç kimse, hatta hanımları da bilmezdi.
Fatih Sultan Mehmet Hanın, “Yapacağım işleri, sakalımın bir kılı bile bilse, onu kopartırım” dediği meşhurdur.
Hikmet ehli diyor ki
Sır, insanın esiridir. Açıklayınca, insan ona esir olur. Sırrını hiç kimseye söyleme! Akıllıya söylersen, seni zelil görür. Ahmağa söylersen, başkalarına söyleyerek sana hıyanet eder.
Ahmağın kalbi ağzında, akıllının dili kalbindedir. Yani ahmak sır saklayamaz, akıllı sırrı ifşa etmez.
Bir kişiye söylenen sır, sırlıktan çıkar.
Kime sır söylersen onun kulu olursun.
Sırrını söyleyen ekseriya pişman olur.
İnsan, söylemediği sözün hakimi, söylediği sözün mahkumudur.
Açıklanan sır yayılır muhakkak,
Sır saklayamayana denir ahmak.
Kerem sahibi ile, aran açılsa bile,
İyiliğini söyler, kötülüğünü gizler.
Kötülere gelince, dostluk sona erince,
İyiliğini gizler, kötülüğünü söyler.
Sırrı gizleyebilen mertler azdır. Başkalarının söylediği gizli şeyleri, adeta unutmalı, hiç kimseye söylememeliyiz! Cenab-ı Hakkın bir ismi de Settardır. Ayıpları, çirkin işleri gizler. İnsanların ayıplarını gizleyen kulunu da sever. Hadis-i şerifte buyuruldu ki:
(Arkadaşının aybını gizleyen, bir ölüyü diriltmiş gibi sevab kazanır. Allahü teâlâ böyle kimsenin dünya ve ahırette ayıplarını örter.)
Bir sözünün duyulması, o kimseye zarar verecekse, o kimse “Bunu kimseye söyleme” demese bile, o sözü gizlemelidir! Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:
(Bir kimse, etrafına bakınarak bir söz söylerse, o söz dinleyene emanettir. Bunu başkasına söylemesi helal olmaz.)
Birine sır emanet edilse, o kimse de bu sırrı başkalarına söylese, yani hıyanet etse, bu işler münafıklık olur. Hadis-i şerifte buyuruluyor ki:
(Emanete hıyanet münafıklık alametidir.)
Söz taşımak
Doğru olarak söz taşımak da günahtır. Yalan katılırsa iftira da olur. Vebalinin ağırlığı düşünülerek “Taş taşı da, söz taşıma” derler.
Peygamber efendimiz, piç olan kimsenin kendisine söylenen sözleri saklayamayacağını bildirmiştir. Bir kimse, sır saklamaya muvaffak olamıyorsa, piç değilse bile, muhakkak onda karışıklık vardır. Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:
(Söz taşıyan, veled-i zinadır veya zina karışıklığı bulunan kimsedir.)
(Söz taşıyan melundur, helalzade değildir.)
(Sizin en kötünüz, söz taşıyan ve ayıp araştırandır.)
(Söz taşıyan benden değildir.)
(Söz taşıyan, kıyamette maymun suretinde haşrolunur.)
(Söz taşıyana, kabrinde bir ateş musallat olur, onu kıyamete kadar yakar.)

Kıyametin ne zaman kopacağı bildirilmemiş, (Onu ancak Allah bilir) buyurulmuştur. Kıyametin kopmasına yakın çeşitli alametler çıkacaktır. Kur’an-ı kerimde buyuruluyor ki:
(Rabbinin bazı ayetleri [alametleri] geldiği gün, önce iman etmemiş veya imanında hayır kazanmamış olana, [o günkü] imanı fayda vermez.) [Enam 158]
Hadis-i şerifte, bazı alametlerin ne olduğu şöyle bildirilmektedir:
(Şu üç şey ortaya çıkınca, iman etmemiş veya imanından hayır kazanmamış olana, imanı fayda vermez: Güneşin batıdan doğması, deccal ve dabbet-ül-arz.) [Tirmizî]
Kıyamet koparken, dünya, şimdiki yörüngesinden çıkıp, başka bir yörüngeye girer, daha sonra dağlar hallaç pamuğu gibi atılır, taş taş üstünde kalmaz, apartmanlar, gökdelenler, köşkler yıkılır. Her yer maddi ve manevî olarak viran olur. Kıyametin ne zaman kopacağı belli değil ise de, birçok alametleri çıkmıştır. On büyük alamet çıkmadıkça Kıyamet kopmayacağını Peygamber efendimiz bildirmiştir.
On büyük alamet
Müslim’deki Hadis-i şerifte, şu on alametin çıkacağı bildirilmiştir:
1- Mehdi gelecek: Babası Abdullah, anası Aminedir. Hadis-i şerifte buyuruldu ki: (Mehdinin başı hizasında bir bulut olur, buluttan bir melek, “Bu Mehdidir, sözünü dinleyin” der.) [Ebu Nuaym]
2- Deccal gelecek: Hadis-i şerifte buyuruldu ki: (Deccal çıkar, tanrı olduğunu söyler. Onun tanrı olduğuna inananın imanı gider.) [İ.E.Şeybe]
3- Hz. İsa gökten inecek: Kur’an-ı kerimde buyuruluyor ki: (Elbette o [Hz.İsa’nın Kıyamete yakın gökten inmesi], Kıyametin yaklaştığını gösteren bilgidir. Bunda şüphe etmeyiniz!) [Zuhruf 61]
Hadis-i şeriflerde de buyuruldu ki:
(İsa aleyhisselam, inince, her yerde emniyet meydana gelir. Öyle ki aslanla deve, kurtla kuzu serbestçe dolaşır, çocuklar yılanlarla oynar.) [Ebu Dâvud]
(Deccal, çıktıktan sonra, İsa inecek, Deccalı, öldürecektir.) [Müslim]
(İsa, yere inince, evlenecek bir oğlu olacak, kırk yıl kadar yaşayıp ölecek ve benim yanıma defnedilecektir.) [Mevahib]
(Eshab-ı Kehf, Hz. Mehdi’nin yardımcıları olacak ve İsa aleyhisselam bunun zamanında gökten inecek ve Deccal ile harb ederken, Hz. Mehdi, onunla beraber olacaktır.) [İ.Süyuti]
(Meryemin oğlu İsa, bir hakem olarak gökten inecek, haçı kıracak, domuzu öldürecektir.) [Buharî] [“Domuzu öldürecek” yani domuz eti yemeyi yasaklayacaktır. Haçı kıracak, yani Hıristiyanlığı kaldıracaktır.
4- Dabbet-ül arz çıkacak: Bu hususta birçok Hadis-i şerifte buyuruldu ki: (Dabbet-ül arz, Musa’nın asası ile mümine dokunur, alnına “Cennetlik” yazılır, yüzü nurlanır. Kâfire, Süleyman’ın mührü ile vurur, “Cehennemlik” yazılır, yüzü simsiyah olur.) [Tirmizî]
5- Yecuc ve Mecuc çıkacak: Kur’an-ı kerimde buyuruluyor ki: (Yecuc ve Mecuc, set yıkılıp her tepeden akın ederler.) [Enbiya 96]
Hadis-i şerifte buyuruldu ki: (Yecuc ve Mecuc, Kıyametin ilk alametlerindendir.) [İ.Cerir]
6- Duman çıkacak: Kur’an-ı kerimde, (Gökten duman çıkacağı günü gözetle!) buyuruldu. [Duhan 10]
7- Güneş batıdan doğacak: Hadis-i şerifte buyuruldu ki: (Güneş batıdan doğmadıkça kıyamet kopmaz.) [Buharî]
8- Ateş çıkacaktır. Hadis-i şerifte buyuruldu ki: (Hicazdan ateş çıkacaktır.) [Müslim]
9- Doğu, Batı ve Arabistan’da ay tutulacak ve yer batması olacaktır. (B.Arifin)
10- Kâbe yıkılacaktır. Hadis-i şerifte buyuruldu ki: (Habeşli biri Kâbe’yi tahrip edecektir. Onu şu anda siyah elleri ile Kâbe’nin taşlarını bir bir söker hâlde görüyorum.) [Buharî]

Hüsnüzan, bir şey hakkında iyi düşünmek, suizan ise kötü düşünmektir. Ömrün sonuna doğru, daha çok Allahü teâlâya hüsnüzan etmeli, (Ben çok günahkâr isem de, Allahü teâlâ beni affeder) diye ümit etmelidir! Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:
(Allahü teâlâ, kendisine hüsnüzan edilerek yapılan duâyı, kabul eder.)
(Kıyamette, bir kimse, cehenneme götürülürken arkasına dönerek, “Ya Rabbi, dünyada sana hep, beni cehenneme atmaz diye hüsnüzan ettim” deyince, “Onu cehenneme götürmeyin! Kulum beni nasıl zannetmişse, ona öyle muamele ederim” buyurur.)
Günahımız çok olsa da, Allahü teâlânın affedebileceğini düşünmek hüsnüzan olur. Kur’an-ı kerimde, (Ey günahı çok olan kullarım, Allahın rahmetinden ümidinizi kesmeyin! Allah bütün günahları affeder. O sonsuz magfiret ve merhamet sahibidir.) buyuruldu. (Zümer 53)
Ölüm döşeğinde, (Korkuyorum; fakat Allahın rahmetinden ümidimi de kesmiyorum) diyen gence, Resulullah buyurdu ki: (Müminin kalbinde korku ile ümit varsa, Allahü teâlâ, ona umduğunu verir, korktuğundan da onu emin eder.)
Allahın rahmetinden ümidini kesmek tehlikelidir. Kur’an-ı kerimde buyuruldu ki: (Kötü zanda bulunduğunuz için helâke mahkûm kavim oldunuz.) [Feth 12]
Allahü teâlâ, Hz. Davud’a vahyetti ki: Beni sev, beni seveni sev ve beni kullarıma sevdir! Beni sevsinler. Nimet ve ihsanlarımı onlara hatırlat, onlar benden ancak iyilik beklesinler.
Bir zata, vefatından sonra, rüyada hâlini sorarlar. O da şöyle cevap verir: Allahü teâlâ bana, (Ey kötü ihtiyar, şunları niçin yaptın) diye beni azarlayınca, beni büyük bir korku aldı. “Ya Rabbi, böyle sorguya çekileceğim bildirilmedi” dedim. (Ne bildirildi) buyurdu. Ben de râvilerin ismini sayıp, (Müslüman olarak saçı sakalı ağarana azap etmekten hayâ ederim) buyurduğunu bildirdiler, dedim. (Sen ve râviler sadıksınız. Ben de seni magfiret ettim) buyurdu.
İnsanları Allahın rahmetinden ümitsizliğe düşürene, kıyamette Allahü teâlâ, (Sen, kullarıma rahmetimden ümit kestirdin. Bugün sen de rahmetimden mahrumsun) buyuracaktır. O hâlde her mümin, Allahü teâlânın azabından korkmalı, rahmetinden de ümidini kesmemeli! Hadis-i şerifte (Suizan yanlış karar vermeye sebep olur.) buyuruldu. Zan ile, başkasının kötü olduğunu kabul eden, onu gıybet eder, ona dil uzatır. Onu kötü, kendini iyi bilir. Bu da, helâkine sebep olur. Suizan altında kalmamak için, töhmet altında bırakacak yerlerden, işlerden uzak durmalı. Aksi takdirde, dedikoduya kendisi sebep olacağı için, onların işleyecekleri günaha ortak olur.
Peygamber efendimiz hanımı Safiyye validemiz ile konuşurken, oradan geçen iki

 gence, (Bu hanımım

Edeb, güzel terbiye, iyi davranış, güzel ahlâk, hayâ, nezaket, zarafet gibi manalara gelir. Mesela terbiyeli çocuk, edebli çocuk demektir. Hadis-i şerifte, (Evladınıza ikram edin, edebli, terbiyeli yetiştirin!) buyurulmuştur. Âdab, edebler, güzel huylar, iyi haller ve davranışlar; her konuda haddini bilip sınırı aşmamak demektir.
Dinimiz İslâmiyet, baştanbaşa edebdir. Edeb, kulun kendisini Cenab-ı Hakkın iradesine tabi etmesi, güzel ahlâklı olmasıdır. Hadis-i şerifte, (Sizin en iyiniz, ahlâkı en güzel olanınızdır.) buyuruldu.
Hz. Ömer, (Edeb, ilimden önce gelir) buyurdu. Çok heybetli olmasına rağmen, edebinden, hayâsından Resulullahın huzurunda çok yavaş konuşurdu. Peygamber efendimiz de, bir kimsenin yanında iki diz üzerine oturur, ona saygı olmak için mübarek bacağını dikip oturmazdı. Hadis-i şerifte, (Resulullahın hayâsı, bakire islâm kızlarının hayâsından çoktu) buyuruldu. İbni Mübarek hazretleri buyurdu ki: (Bütün ilimleri bilenin eğer edebinde noksanlık varsa, onunla görüşmediğime üzülmem, bunu kayıp saymam. Fakat edebli ile görüşemesem üzülürüm.)
Hikmet ehli
buyuruyor ki:
İlim gibi edeb de, öyle bir hazinedir ki, onu hiçbir hırsız çalamaz. Din ve dünya güzelliği bundadır. İnsanı hayvandan ayıran edebdir.
Edebi gözetmek, zikirden üstündür. Edebi gözetmeyen Hakka kavuşamaz.
İnsanlar edebe ilimden çok daha fazla muhtaçtır.
En büyük edeb, ilâhî hududu muhâfaza etmek, gözetmek, Allahü teâlânın emirlerine uymak, yasaklarından sakınmaktır.
Bir kimsenin edebli olması, iyi kalblilik ve akıllılık alâmetidir.
İnsan edeb ile dünyâ ve âhirette yüksek derecelere kavuşur.
Edeb şiirle de ifade edilmiştir:
Edeb ehli mazlumdur, zalim olmaz,
Edebsiz ilim öğrenen âlim olmaz.
İlim meclislerinde aradım, kıldım taleb,
İlim geride kaldı ille edeb ille edeb.
Edeb bir tâc imiş nûr-i Hüdâdan
Giy ol tâcı emin ol her belâdan
Edeb bu kadar önemli olmasına rağmen, emredileni yapmak edebden önce gelir. (Emre uymak, edebi gözetmekten önce gelir) sözü meşhurdur.

- Gönül meclisi -
Zaman ilimler çarkında,
İnsan olmuyor farkında
Saat saniye arkında
Arif olan söze gelir.

Burda canlar döner öze,
Edeb dile, ele göze,
Lüzum yoktur fazla söze
Haktan ihsan gize gelir.

Dede torun bir arada
Yalan gıybet yok burada
Her güzellik var sırada
Sohbet ehli bize gelir.

İlim hilim derleyenler
Hakkı isbat eyleyenler,
Nükteli söz söyleyenler
İyi kimse göze gelir.

Evliya ki ışık saçar,
Birer aydınlık yol açar
Gençlere kanat kol açar
Bilmeyenler yoza gelir.

İlim aklın gören gözü,
İman kalbin eren gözü
Derde derman veren sözü
Hak hidayet ize gelir.
Nihayet Ağçay - İst.

Mutezile fırkasının bir kısmı cin yok derken, bir kısmı ise cinlerin varlığını kabul ederse de, onların insana zarar verdiğini inkâr eder. Nur-ül-islâm kitabında diyor ki: Cinlerin ilk babası Can’dır. Kur’an-ı kerimde mealen buyuruluyor ki:
(Canı da daha önce, zehirli, dumansız ateşten yarattık.) [Hicr 27]
Şeytanlar, iblisin zürriyetindendir. İblis de cin taifesindendir. Kur’an-ı kerimde mealen buyuruluyor ki: (İblis cinlerdendi.) [Kehf 50]
Cin suresinin ilk ayetlerinde, cinlerden iman edenlerin de olduğu bildirilmektedir. (Nas) suresinde cinlerden insanlara zarar verenlerin bulunduğu, zararlarından Allaha sığınılması bildirilmektedir. Bu bakımdan cinleri inkâr edip, onların insanlara zarar verdiğini inkâr eden kâfir olur. Süleyman aleyhisselamın cinlerden de düzenli askerleri olduğu Kur’an-ı kerimde bildirilmiştir. (Neml 17)
Cehennemin cin ve insanlarla doldurulacaktır. (Secde 13)
Cinler de insanlar gibi, Allahı tanımak ve Ona ibâdet etmek için yaratılmıştır. (Zariyat 56)
Cinlerin, mümin ve kâfir olanları vardır.
Cinlerin etkisi
Cin, insanın içine girebilir. Bu husus hadis-i şerifle sabittir. İnsanın his ve hareket sinirlerine tesir ederek, hareket ve ses hasıl ederler. İnsanın, bu kendi söz ve hareketinden haberi olmaz. Böylece vaktiyle Romada ve Peştede ve Türkiye’de konuşan çocuk ve hastalar görülmüştür. Bunları konuşturan cin, uzak ülkelerdeki veya eski zamanlardaki şeyleri söylediklerinden, bazı kimseler, bu çocukların iki ruhlu olduğunu veya başka insanın ruhunu taşıdığını sanmışlardır. Bunun yanlış olduğunu dinimiz açıkça bildirmektedir.
Kur’an-ı kerimde cin ile ilgili daha birçok ayet-i kerime vardır. Hadis-i şerifte cinlerden korunmak için duâlar bildirilmiştir. Göz ile görmediğini inkâr etmek, akla da, ilme de aykırıdır.
Akıl, göze değil, göz akla bağlıdır. Göz herşeyi göremez. Mesela tecrübeler neticesinde havanın içinde çeşitli gazlar bulunduğunu biliyoruz. Gözümüzle havayı ve içindeki gazları göremiyoruz. Göremediğimiz için, aklımızı göze tabi kılarak (Hava ve gaz diye bir şey yoktur, olsaydı görürdük) demek aklı, tecrübeyi hiçe saymak olur.
Aklı göze tâbi kılmak
Bugün fen yolu ile suyun oksijen ve hidrojen denilen iki gazdan meydana geldiğini biliyoruz. Bu gazların biri yakıcı, diğeri de yanıcıdır. Suya bakınca ne oksijeni, ne de hidrojeni görmemiz mümkün olmaz. Hatta su renksiz olduğu için ağzına kadar dolu bir şişedeki suyu bile göremeyiz. Aklı göze tabi kılarak (Şişede su, suda da gaz yoktur) diyebilir miyiz?
Aklın önemi, insanlığın şerefi, gözün görme kuvvetiyle ölçülseydi, kedinin insandan daha şerefli olması gerekirdi. Çünkü insan, ışık olmadan, karanlıkta göremezken kedi görebiliyor. O hâlde göze değil, akla göre karar vermek gerekir. Bazı zehirli gazlar, renksiz ve kokusuz olduğu için görülemez ve varlığı anlaşılamaz. Tüpteki bir gazın çıkıp da odadaki insanları zehirlememesi için gaza koku katılır. Bu sayede bir odadaki gazı gözümüzle görmediğimiz hâlde, kokusundan dolayı anlarız. İki biberin birinin tatlı, diğerinin acı olduğunu gözümüzle anlayamayız. Gözün vazifesi bu değildir. Göz, belli bir uzaklıktan sonraki ve belli bir büyüklükten daha küçük olan cisimleri göremez. Küçük mikroplar görülemediği gibi, çok uzaktaki koca bir insan da görülemez. Göremediğimiz için bunların yokluğu iddia edilemez.
Bazı gezegenlerin varlığından haberdar değiliz. Bugünkü fen, bunları anlayamadığı için başka gezegenlerin yokluğu iddia edilemez. Canlıları ayakta tutan ruhu da göremiyoruz, ama inkârı mümkün değildir.
Cinleri inkâr etmek, Allahü teâlâyı inkâr etmektir. Bunun için aklı, fenni, göze tâbi kılmamalıdır! Aksine gözü, akla tâbi kılmalıdır! Akıl da tek başına hakkı bulamaz. Akıl göz gibi, İslâmiyet de ışık gibidir. Yani aklın doğru karar verebilmesi için İslâmiyet ışığına ihtiyacı vardır.

İmansız ölmeye sebep olan şeyler çoktur. Haramları işlemek ve farzları yapmamak, imansız ölmeye sebep olur. Bunlardan bazısı şöyledir:
1- İmansız ölmekten korkmamak ve Müslümanlığı öğrenmemek. [O halde, imansız ölebilirim diye çok korkmalı ve dinimizi iyice öğrenip tatbik etmeye çalışmalıdır.]
2- Bid’at ehli olmak yani itikadı bozuk olmak.[O halde, önce itikadımızı düzeltmemiz gerekir. İtikadımız düzgün değilse, yaptığımız ibadetlerin, kıldığımız namazların, tuttuğumuz oruçların hiç kıymeti olmaz.]
3- Namaza önem vermemek. Beş vakit namazı vaktinde kılmamak. [O halde beş vakit namazı hiç kaçırmamalıdır.]
4- İnsanlara ve hayvanlara eziyet etmek. [Eziyet. sıkıntı vermek, zulmetmek demektir. Hiç kimsenin kalbini kırmamalıdır. Buna önem vermiyenin akıbeti tehlikeli olabilir.]
5- Allaha şükretmemek ve iyilik edene teşekkür etmemek. [Allaha şükretmek demek, onun yasak ettiklerinden kaçmak ve emrettiklerini eksiksiz yapmaktır. Yani İslamiyete uymak şükürdür. Uymayan şükretmemiş olur. Sadece Ya Rabbi şükür demekle şükredilmiş olmaz. Şükrün gereğini de yapmak gerekir.
6- Kibirli olmak, yani kendini beğenmek. [Kendini beğenen başkalarını beğenmez. Cennetlik olduğumuzu bilmeden kendimizi beğenmemizin ne önemi vardır? İş, neticeye göre değerlendirilir. Netice bilinmeden öğünmek boşadır. Kibirlenmek çok tehlikelidir. Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:
(Allahü teâlâ buyuruyor ki: Büyüklük, üstünlük bana mahsustur. Bu ikisinde bana ortak olanı hiç acımadan Cehenneme atarım.)
(Kalbinde zerre kadar kibir olan, Cennete giremez.)
7- Para, makam ve şöhrete düşkün olmak.
8- Büyük günahlara devam etmek.
9- Fuhuş söz söylemek, fuhşu yaymak.
10- Mahrem akrabayı ziyareti terk etmek.

Bunda da bir hayır var
İnsanın başına, büyük küçük bir sıkıntı, bir bela gelince veya işi ters gidip beklediği neticeye kavuşamayınca, (Hakkımızda hayırlısı böyleymiş. Vaki olanda hayır vardır) deniyor. Bu müminin başına gelen her bela faydalı olduğu için öyle söyleniyor. Hadis-i şeriflerde buyuruluyor ki:
(Müslüman için Allahü teâlânın her hükmü hayırlıdır. Allahın kazası, herkes için hayırlı değil, sadece Müslüman için hayırlıdır.)
(Mümine gelen her bela, günahlarına kefaret olur.)
(Belayı nimet saymayan, kâmil mümin değildir.)
Müslüman Allahın dostudur. Dostluğun alameti ise, dostun belalarına, sıkıntılarına sabretmektir. Belki de bu bela bizim iyiliğimizedir. Kur’an-ı kerimde buyuruluyor ki: (Hoşlanmadığınız şey sizin iyiliğinize; sevdiğiniz şey de, kötülüğünüze olabilir. Siz bilmezsiniz, Allah bilir.) [Bekara 216]
Şu halde, olmasını şiddetle arzu ettiğimiz bir şey bizim zararımıza olabilir. Aksine olmaması için uğraştığımız bir şey de yararımıza olabilir. Bir şeyde lüzumsuz ısrar etmemeli, hayırlı ise olsun diye dua etmelidir. Hz. Ömer buyurdu ki:
Bana bir bela gelirse, üç türlü sevinirim:
1- Belayı Allahü teâlâ göndermiştir. Sevgili gönderdiği için tatlı olur.
2- Allahü teâlâya, bundan daha büyük bela göndermediği için şükrederim.
3- Allahü teâlâ, insanlara boş yere, faydasız birşey göndermez. Bir belaya karşılık, ahirette çok nimetler ihsan eder. Dünya belaları az, ahiretin nimetleri ise, sonsuz olduğundan, gelen belalara sevinirim

Bir halk hikayesidir. Hikayede, insanın kaderini değiştiremeyeceği ve insanın emellerine bu dünyada her zaman ulaşamayacağı inancı yer alır.
Sururi Şah ile musahibi Keşiş Yahud’un çocukları olmadığından ikisi de dertlidir. Birgün birlikte seyahate çıkarlar. Yolda eğer çocukları olursa birbirleri ile evlendirmeye söz verirler. Önlerine çıkan bir dervişe dertlerini açarlar. Dervişin verdiği elmaları hanımları ile yedikten sonra, Hatice Sultan bir oğlan, Keşiş’in hanımı da bir kız doğurur. Çocuklar büyür, Ahmed Mirza 15 yaşına gelir. Birgün Mirza, avdan dönerken bir bahçede rastladığı gergef işleyen bir kıza tutulur. Bu kız ise Kara Sultan’dır. Ahmed Mirza kızla konuşup isimlerini değiştirirler. Mirza, Kerem Kara; Sultan da Aslı Han ismini alır. Daha sonra Kerem bu aşktan dolayı yemeden içmeden kesilir. Bunu babası duyar. Sururi Şah verdikleri sözü hatırlatarak kızı Keşiş’ten ister.
Keşiş’in kardeşi sihirbazdır. Aslı’nın kendisine bir bela getireceğini söyleyip Azerbaycan’dan Anadolu’ya kaçmalarını söyler. Aslı’yı Kerem’e vermeyi kabul etmeyen Keşiş ailece kaçar.
Kerem de vefalı arkadaşı Sofu ile birlikte Aslı’yı aramaya çıkar. Kerem ile Sofu köy köy, şehir şehir onların peşinden giderler. Bir keresinde Aslı ile buluşacağı sırada Keşiş türlü hilelerle Aslı’yı kaçırır.
Kerem onların Kayseri’de yerleştiklerini öğrenir. Keşiş’in görev yaptığı manastırı bularak orada kıyafet değiştirip hizmetçilik yapar. Ama kimliği anlaşılınca kovulur. Üzüntüden Kerem’in dişleri ağrımaya başlar. Aslı’nın anasının dişçilik yaptığını öğrenir. Kerem diş çektirmek bahanesiyle, Aslı ile buluşur. Kerem başı Aslı’nın dizinde 32 dişini çektirir. Ağzının kanını silerken daha önce verilen nişan mendilinden annesi onu tanır, Kerem’i oradan da kovarlar. Çektiği sevdanın bir kısmını Aslı’ya verip hak dine dönmesi için Allaha dua eder; duası kabul olur. Aslı uykuya dalar. Pirler aşk suyundan verir, hak dini kabul eder. Kerem elini yüzüne sürünce 32 dişi tekrar yerine gelir.
Evde pusu kuran beyin adamları Kerem ile Sofu’yu yakalarlar. Beyin kız kardeşi bu işi çözmek için, Aslı’yı da aralarına katıp 40 tane güzel kızı süsleyerek gül bahçesine salar. Bahçeye getirilen Kerem gözlerini Aslı’dan ayırmaz. Keşiş kızını tekrar kaçırır. Bu defa Kerem ile Sofu onları Halep’te bulurlar. Halep Paşasının arzusu üzerine Keşiş düğüne razı olur. Keşiş bu sefer de, gerdek gecesi kızına sihirli bir elbise giydirir.
Aşıp geldim nice dağlar belinden,
Neler çektim ben bu aşkın elinden,
Kurtulamam elâlemin dilinden
Çöz aslım çöz göğsün düğmelerini.

Hain baban ne bey bilir ne kadı,
Sihirli fistanla elim bağladı,
Dillere düşmeden Keremin adı
Çöz aslım çöz göğsün düğmelerini.
Gerdek gecesi düğmeleri çözüldükçe iliklenen bu elbise sabaha kadar açılmaz. Muradına kavuşamayan Kerem, imsak vakti yürekten bir ah çeker. Ağzından çıkan alev Kerem’i yakıp kül eder.
Bir ateş düştü özüme
Dünya görünmez gözüme
Ölürsem gel mezerime
Yanarım Aslım yanarım.

Keremim söylenir adım,
Arşa dayandı feryadım,
Mahşere kaldı muradım,
Yanarım Aslım yanarım.
Aslı, Kerem’in külleri başında 40 gün bekler. Küller dağıldıkça saçı ile dağılan külleri toplar.
Ağa Kerem paşa Kerem han Kerem,
Ateş Kerem, tutuş Kerem yan Kerem,
İşte ben de yanıyorum can Kerem
Cennetinde buluştursun Rabbimiz.
Kırkıncı gün külleri toplarken saçı tutuşur, Aslı da yanar. Onun külleri de Kerem’in küllerine karışır.